Terugblik monumentenexcursie Amsterdam

Tekst: Alex Heeringa, Foto's: Simone Both

Op 12 september bezochten 15 leden van Erfgoed Jong twee locaties aan de Dam in Amsterdam. Het eerst stond het Paleis op de Dam op de rol. Alice Taagten (conservator) en Josine Pelleboer (hoofd marketing/communicatie) gingen de groep voor in de Burgerzaal. Bij binnenkomst werden wij vanaf overzijde van de middenas onthaald door de mascotte van het Paleis, de Atlas met het hemelgewelf op zijn schouders. Over de beeldenpartij recht tegenover de Atlas, boven de entree van de Burgerzaal, wist Alice ons te vertellen dat de Stedenmaagd van Amsterdam is afgebeeld. De olijftak in haar hand representeert de vrede. Aan weerszijden staan de allegorieën van kracht en wijsheid afgebeeld. Deze worden op hun beurt geflankeerd door putti, die handel en overvloed voorstellen. Zij overziet over de centrale as twee kaarten en de noordelijke sterrenhemel. In de 17e eeuw werd hiermee de boodschap uitgedragen dat Amsterdam het middelpunt van het universum is.    

Rondom de Burgerzaal liggen de galerijen, waar ten tijde van ons bezoek de tentoonstelling “Hoog! Kijk Omhoog. Een dak vol verhalen” te zien is. Alice leidde ons langs de hoogtepunten van deze tentoonstelling. Het eerste object was de originele maquette die werd gebruikt om de plannen voor de bouw van het stadhuis te presenteren. Alice kon ons hierdoor laten zien dat op het dak, boven de punten van de twee timpanen, ook beelden van Atlas en de Vrede zijn afgebeeld. Ook wees zij op de beelden boven de linker en rechter hoek van timpanen en dat deze ook in de Burgerzaal terugkomen, boven de vier toegangen tot de galerijen. Deze vier beelden stellen de deugden voor goed bestuur voor: Fortitudo (kracht); Iustitia (rechtvaardigheid); Temperantia (gematigdheid) en Prudentia (voorzichtigheid). Over de laatste van de vier later meer. Deze kardinale deugden zijn hier goed op hun plek, aangezien deze zijn geplaatst in een tijd dat het Paleis nog dienst deed als stadhuis en het centrum van de bestuurlijke macht was.

De restauratie van de bronzen versiering van het dak van het Paleis is de aanleiding geweest voor “Hoog! Kijk Omhoog”.  Dat die restauratie nodig is maakte Alice duidelijk bij het tweede hoogtepunt: een van de vier keizerskronen, die normaal op de uiterste hoeken van het dak staan. Alice vertelde dat het groene uiterlijk van de kroon karakteristiek oogt, maar dat ze het gevolg is van oxidatie van het metaal. Oxidatie betekent dat er materiaal verloren gaat en dat het brons kwetsbaar wordt. Om de beelden te behouden is het noodzakelijk dat ze gerestaureerd worden. Door ze te vergulden zijn ze goed beschermd tegen weersomstandigheden en kunnen ze vanaf de Dam bewonderd worden.         

De restauratie van de windvaan van het Paleis is afgerond en het bronzen werk stond dan ook te blinken in de galerij om als derde hoogtepunt dienst te doen. De vaan stelt een koggeschip voor, zoals deze is afgebeeld in het oude wapen van Amsterdam. Alice lichtte een detail uit de windvaan uit: de hond in het koggeschip steekt zijn tong uit. Nu is dit detail zichtbaar, maar wanneer de vaan op het dak staat is dit onmogelijk te zien. Dit laat zien dat de onderdelen van en aan het stadhuis met zorg en met aandacht voor detail werden vervaardigd. Alleen het beste was goed genoeg.

Het laatste hoogtepunt was het meer dan levensgrote beeld van Prudentia. De allegorie voor voorzichtigheid en verstandigheid is afgebeeld met een slang die rondom haar linkerarm omhoog krult. Voorzichtigheid is hier op zijn plek. In haar rechterhand houdt Prudentia een spiegel vast. In deze spiegel kan je naar jezelf kijken. Het is verstandig voor een bestuurder om aan zelfreflectie te doen. Alice wees ons op de naad in het bronzen beeld wat aantoont dat het uit twee delen bestaat. Dit was nodig voor de vervaardiging van het 4 meter hoge beeld, maar maakte het ook praktischer om het beeld op het dak te krijgen.        

Nadat we de indrukken van het Paleis op de Dam op ons hadden laten inwerken gingen we een deurtje verder naar De Nieuwe Kerk, alwaar schrijver Mirjam Molenaar ons vertelde over haar aanstaande (young adult) historische roman ‘De Strijd van de Steenhouwer’. In dit boek belandt Mare in 15e-eeuws Amsterdam en werkt ze samen met de bouwmeester van de Nieuwe Kerk. Bij het boek maakt het Stadsarchief Amsterdam bijbehorend educatief materiaal voor het middelbaar onderwijs.

Erfgoed Jong-lid Victoria Verkerk is werkzaam voor De Nieuwe Kerk en zij vertelde over de opgraving die in de kerk gaande is. De zuilen van het middenschip zijn aan versterking toe en daarvoor dient de vloer uit de kerk te worden gehaald. Hiermee kan uitstekend een opgraving worden gecombineerd en deze is toegankelijk voor het publiek dat De Nieuwe Kerk bezoekt. Via een loopbrug schreden wij over de op graving (helm verplicht) en keken we in de put waar de archeologen aan het werk waren. De waarschuwing dat er menselijke resten zichtbaar konden zijn kwam voor ondergetekende nèt te laat, maar dat maakte het bezoek niet minder interessant.

We zagen ook de prachtige gebrandschilderde ramen. De Nieuwe Kerk is de officiële kerk voor de inhuldiging van de Oranjes. In het kader van Wilhelmina zijn de gebrandschilderde afbeeldingen van Willem van Oranje tot aan koningin-regentes Emma in de kerk aangebracht in 1898. Hiertegenover is op het oudste raam (1650) te zien dat graaf Willem IV het wapen van Amsterdam aan het stadsbestuur schenkt.

De leden van Erfgoed Jong die zich écht nog jong voelden, konden ook hun geluk niet op, want in de Nieuwe Kerk zijn ook vijf kinderspelletjes te spelen.

Na de onvermijdelijke groepsfoto werd de leerzame, veelzijdige en gezellige excursie met een hapje en een drankje afgesloten in authentiek Amsterdams café Scheltema.